Szyk przymiotników w zdaniu. Czy istnieje jeden prawidłowy wzór?

W wielu językach obcych, np. angielskim, kolejność pojawiania się przymiotników w zdaniu jest sztywno ustalona i nie ma mowy o „wolnej amerykance”. Jak wygląda ten aspekt w języku polskim?

Czy „piękna i mądra” i „mądra i piękna” to te same kobiety? O poprawnej kolejności przymiotników w zdaniu.

Zabierając się za pisanie copywritingowych treści, większość tekściarzy nie zastanawia się szczególnie nad charakterystykami poszczególnych części mowy. Większość zasad gramatycznych jest już dla nas tak naturalna, że wprawne tworzenie rozbudowanych zdań przychodzi nam z łatwością i bez zbędnej refleksji. Czasem zdarza się jednak, że pewne niuanse przykują naszą uwagę, motywując do zastanowienia nad poprawnością. Jednym z najpopularniejszych zagadnień tego typu jest kolejność, jaką powinny mieć przymiotniki w zdaniu.

Przymiotniki, jak powszechnie wiadomo, to części mowy stosowane w celu dokonania dokładnego opisu istot żywych, rzeczy, zjawisk, pojęć czy stanów. Ważnym z perspektywy szyku zdaniowego, jest fakt, że cechy opisywane przymiotnikami mogą przybierać formę doraźną, czyli bardzo luźno związaną z danym rzeczownikiem, lub formę trwałą, w sytuacji gdy są z danym obiektem nierozerwalnie związane. Niejednokrotnie do opisu jednego z powyższych potrzebujemy użyć więcej niż jednego określenia, rzeczy z natury są przecież dużo bardziej złożone i wieloaspektowe. 

W przypadku stosowania więcej niż jednego przymiotnika, w językach takich jak np. angielski czy czeski, ich kolejność jest niezwykle ważna i należy zawsze ściśle trzymać się gramatycznych reguł, aby zdanie, które chcemy wypowiedzieć, miało sens. I tak dla przykładu, poprawny szyk przymiotników w zdaniu w języku angielskim wygląda następująco: najpierw podajemy ilość, następnie opinię lub cechę, rozmiar, kształt, wiek, kolor, wzór, pochodzenie, materiał, a na końcu zastosowanie. Naturalnie ta lista ma pełnić wyłącznie funkcję informacyjną – rzadko kiedy zdarza się, abyśmy musieli lub chcieli odnieść się do wszystkich powyższych aspektów, a dodatkowo konstruowanie zdania na podstawie tak wielu przymiotów zapewne skutkowałoby jego kompletną niezrozumiałością.

Szyk przymiotników w języku polskim

Jak sprawa wygląda na naszym rodzimym podwórku? Czy w polskim języku także istnieją konkretne reguły, których złamanie spędza sen z powiek specjalistów w dziedzinie poprawnej polszczyzny, pokroju profesorów Bralczyka czy Miodka? Jakie cechy powinny być szeregowane i podawane na początku, w środku, a które na końcu? Zgodnie z zaleceniami Słownika Języka Polskiego PWN:

• dobrą praktyką jest umieszczanie przymiotnika oznaczającego cechę trwałą, a jednocześnie mającego funkcję kategoryzacyjną, po rzeczowniku, np. niedźwiedź brunatny;
• zdarzyć się może, że oba użyte przymiotniki będą miały charakter kategoryzujący. Wówczas po rzeczowniku stawiamy ten, który w kategoryzacji uważamy za ważniejszy, np. mówiąc ludowa sztuka sakralna, odnosimy się do odmiany sztuki sakralnej, która pełni nadrzędną funkcję, a mówiąc sakralna sztuka ludowa, odnosimy się do sztuki ludowej i jej sakralnej odmiany;
• w sytuacjach gdy obie cechy danego obiektu są przymiotami trwałymi, powinniśmy umieszczać je za rzeczownikiem, przy czym najbliżej niego powinny znaleźć się cechy o największej istotności, np. mówiąc niedźwiedź biały grenlandzki, podkreślamy w pierwszej kolejności, iż jest to zwierzę koloru białego.

Mimo że trudno znaleźć więcej oficjalnych zasad, większość doświadczonych copywriterów i tekściarzy zgadza się co do tego, że warto układać zdanie w taki sposób, aby najważniejsze słowa znajdowały się na początku („zasada lewej strony”) lub na końcu („siła kropki”). Coraz częstszą praktyką jest także stosowanie zasad obowiązujących w języku angielskim także w zdaniach w języku polskim. Jeśli będziemy się ich trzymać, istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo popełnienia poważnego błędu stylistycznego.

Zdjęcie główne artykułu: fot. Joshua Newton / unsplash.com